Aby swobodnie zacząć omawiać prawo lotnicze, na początku wyjaśnienia wymaga jego istota. Artykuł ten stanowi jedynie wstęp do bardziej interesującego, praktycznego i złożonego zagadnienia, jakim jest odpowiedzialności przewoźnika za uchybienia powstałe w trakcie realizacji umowy transportu.
Termin ” prawo lotnicze”
Czym właściwie jest prawo lotnicze ?
Najprościej można powiedzieć, że prawo lotnicze jest gwarancją ładu, porządku i bezpieczeństwa w przestrzeni powietrznej, użytkowanej przez człowieka. Takie stwierdzenie jest jednak bardzo szerokie i wymaga głębszej analizy. Rozpoczynając dyskusję nad prawem lotniczym należy w pierwszej kolejności określić jego pozycję w systemie prawa. Na pierwszy rzut oka nie jest to łatwe zadanie, ponieważ prawo lotnicze swym działaniem obejmuje bardzo szeroki zakres pojęciowy. Dlatego też poznanie prawa lotniczego wymaga poświęcenia bliższej uwagi. Prawo lotnicze, reguluje stosunki prawne należące do prawa publicznego i prywatnego, międzynarodowego i krajowego, cywilnego i wojskowego. Zawiera przepisy m.in z prawa administracyjnego, handlowego, finansowego i karnego. Dyscypliny te połączone są stosunkami prawnymi związanymi z realizacją działalności lotniczej i właśnie kwestia regulacji konkretnego sektora prowadzi do zakwalifikowania prawa lotniczego jako odrębnej gałęzi prawa.
ICAO
Główną instytucją zajmującą się jest wytyczaniem kierunków rozwoju oraz opracowywaniem i wdrażaniem międzynarodowych przepisów regulujących bezpieczeństwo oraz działanie międzynarodowej żeglugi powietrznej jest ICAO. Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO) jest wyspecjalizowaną agencją ONZ, utworzoną w 1944 r. Jednym z jej głównych celów jest zarządzanie administracją i konwencją o międzynarodowym lotnictwie cywilnym (konwencją chicagowską).
Prawo lotnicze posiada zróżnicowaną strukturę swoich źródeł. Ze względu na swój ponadnarodowy charakter, regulowane jest na poziomie międzynarodowym, regionalnym oraz krajowym. Źródła prawa lotniczego układają się według pewnej hierarchii. Na pierwszym miejscu wymienić należy powszechnie uznawane zasady prawa międzynarodowego oraz zwyczaj międzynarodowy, dalej wielostronne umowy międzynarodowe, umowy regionalne, dwustronne umowy międzynarodowe oraz ustawy wewnętrzne państw. Nie można także pominąć prawa miękkiego, które obejmuje zbiór aktów prawnych, nie wiążących ściśle ich adresatów. Należą do nich niewiążące uchwały i rekomendacje organizacji międzynarodowych. Przykładem prawa miękkiego są zalecenia ICAO wydawane w trybie art. 69 Konwencji Chicagowskiej oraz uchwały
Zrzeszenia Międzynarodowego Transportu Lotniczego IATA.
Podział prawa lotniczego
Podstawowy podział prawa lotniczego dotyczy prawa lotniczego publicznego i prywatnego.
Prawo lotnicze publiczne
Prawo lotnicze publiczne, którego zadaniem jest ochrona interesu publicznego, opiera się na Konwencji Chicagowskiej oraz legislacji ICAO i dotyczy takich zagadnień jak: zwierzchnictwo państwa w terytorialnej przestrzeni powietrznej, wolność żeglugi i przynależność państwowa statków powietrznych. Reguluje także sprawy związane z organizacją i administracją służb lotniczych.
Od strony podmiotowej normuje stosunki :
- pomiędzy państwami, państwami i przedsiębiorstwami transportu lotniczego
- pomiędzy samymi przedsiębiorstwami transportu lotniczego
Od strony przedmiotowej dotyczy zagadnień związanych z :
- wymianą przywilejów lotniczych
- wyznaczaniem uprawnionych przewoźników
- ustalaniem eksploatowanych linii
- oferowaniem zdolności przewozowej
- określaniem poziomu taryf, wysokością podatków oraz sprawami konkurencji i współpracy między przewoźnikami.
Prawo lotnicze publiczne zawiera w sobie trzy grupy norm:
Międzynarodowe
Pierwszą grupę stanowią normy lotniczego prawa międzynarodowego publicznego. W tej grupie wyróżnić można normy zwyczajowe, umowy multilateralne i bilateralne zawierane pomiędzy państwami i określające m.in. zwierzchnictwo państw w przestrzeni powietrznej, wolności lotnicze oraz zobowiązania państw w sferze lotnictwa.
Karne
Kolejną grupą norm są normy lotniczego prawa karnego. Dotyczą one ścigania oraz odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia popełnione w obrębie działalności lotniczej.
Administracyjne
Ostatnią bardzo istotną oraz najstarszą grupę norm stanowią normy lotniczego prawa administracyjnego. W obrębie tej grupy wyróżnić należy dwie podgrupy. Pierwsza odnosi się do zasad żeglugi powietrznej natomiast druga dotyczy regulacji transportu lotniczego. Niektórzy autorzy podkreślają, że międzynarodowe prawo administracyjne może być traktowane jako część prawa administracyjnego lub jako element międzynarodowego prawa publicznego. W odniesieniu do ostatniego spojrzenia międzynarodowe administracyjne prawo lotnicze reguluje stosunki pomiędzy państwami, państwami i innymi podmiotami oraz pomiędzy podmiotami.
Prawo lotnicze prywatne
Zadaniem lotniczego prawa prywatnego jest ochrona interesu jednostek i regulacja stosunków pomiędzy nimi. Jego zakres podmiotowy wyraża się głównie w normach prawa cywilnego i systematyzuje stosunki pomiędzy przewoźnikami a pasażerami i osobami trzecimi. Aspekt przedmiotowy dotyczy zagadnień umowy przewozu lotniczego oraz odpowiedzialności cywilnej przewoźnika lotniczego za życie i zdrowie podróżnego. W tym zakresie mieści się także odpowiedzialności z tytułu opóźnienia przewozu, overbookingu, odwołania lotu, odpowiedzialności za uszkodzenie, zniszczenie lub zgubienie bagażu lub towaru.
Podsumowanie
W konkluzji należy stwierdzić, iż pomimo że prawo lotnicze nie jest dziedziną jednolitą, lecz zbiorem rożnych dyscyplin prawnych, to jest to odrębna gałąź prawa, która wykształciła własne instytucje oraz posiada właściwości znacznie odróżniające ją od innych dziedzin prawa.
O bezpieczeństwie w lotnictwie pisałem też tutaj.
