Artykuł jest drugą częścią poradnika na temat możliwości uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej. W pierwszej części opisałem pozasądowe instytucje świadczące darmowe porady prawne. Dzisiaj omówię komu i w jakiej sytuacji przysługuje pełnomocnik z urzędu oraz jak się o niego ubiegać.
Obrońca z urzędu w sprawach cywilnych
Przyznanie profesjonalnego pełnomocnika z urzędu następuje na wniosek osoby zainteresowanej. Jednak nie każdy, kto wystąpi z takim wnioskiem otrzyma pełnomocnika z urzędu.
O pełnomocnika z urzędu może się starać zarówno osoba, która została zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części, jak i osoba, która nie została od tych kosztów zwolniona. Osoba, której sąd nie zwolnił od kosztów, może domagać się ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika, jeżeli złoży oświadczenie, że nie ma dostatecznych środków na pokrycie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
Darmowa pomoc prawna przysługuje także osobom prawnym lub innym jednostkom organizacyjnym, którym ustawa przyznaje zdolność sądową, a sąd zwalnia je z kosztów sądowych. Jeśli nie nastąpiło zwolnienie od kosztów sądowych, podmioty te nadal mogą wnioskować o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. Warunkiem przyznania darmowego pełnomocnika jest wykazanie braku dostatecznych środków na poniesienie kosztów reprezentacji.
Pełnomocnik z urzędu w sprawie cywilnej – jak się ubiegać
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona powinna zgłosić z jednoczesnym wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno – na piśmie lub ustnie do protokołu. Wniosek powinien być złożony w sądzie, w którym sprawa już się toczy lub ma być wytoczona. Jeżeli osoba fizyczna nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, możliwe jest złożenie wniosku w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania.
Do wniosku o ustanowienie pełnomocnika strona powinna dołączyć oświadczenie, które obejmuje szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym oraz majątkowym. Osoba zainteresowana musi sporządzić oświadczenie na odpowiednim formularzu. Druki dostępne są na stronach internetowych sądów lub bezpośrednio w budynku sądu. Osoba składająca przedmiotowe oświadczenie powinna wykazać, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika. Dodatkowo strona może potwierdzić swoje wydatki odpowiednimi dokumentami. Szczególnie pomocne są: zaświadczenie o zarobkach, zaświadczenie o statusie bezrobotnego, czy też o kosztach (np. leczenia). W razie złożenia wniosku ustnie do protokołu, oświadczenie, o którym mowa, może być złożone także do protokołu.
Warto dodać, że strona może wskazać we wniosku konkretnego adwokata lub radcę prawnego. W takim przypadku właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych, jeśli sytuacja na to pozwala, wyznacza adwokata lub radcę prawnego wskazanego przez stronę. Wspomnieć należy, że o przyznaniu pełnomocnika z urzędu nie decydują wyłącznie względy materialne strony, ale również faktyczna potrzeba udziału prawnika np. ze względu na zawiłość sprawy. To sąd ostatecznie decyduje czy profesjonalna pomoc prawa jest potrzebna.
O pomoc w sporządzeniu takiego wniosku można poprosić prawników w klinice prawa lub w punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej.
Najprościej jest jednak złożyć wniosek ustnie do protokołu na rozprawie. Należy po prostu wstać i poprosić sąd o wyznaczenie adwokata lub radcę prawnego z urzędu.
Wniosek o ustanowienie pełnomocnika można złożyć na każdym etapie sprawy!
Pełnomocnik z urzędu sprawach administracyjnych i sądowo-administracyjnych
W przypadku sporu należącego do dziedziny prawa administracyjnego, mamy do czynienia z dwoma procedurami – sądową i pozasądową.
Obrońca z urzędu w postępowaniu administracyjnym (pozasądowym)
Co do zasady, w postępowaniu przed organami administracji publicznej, lub przed innymi organami państwowymi, nie przysługuje pełnomocnik z urzędu. Inaczej sytuacja wygląda w postępowaniu przed sądem administracyjnym. Sprawę do sądu wnosimy w przypadku niekorzystnego rozstrzygnięcia w postępowaniu administracyjnym. Wtedy już -pod pewnymi warunkami- przysługuje nam pełnomocnik.
Obrońca z urzędu w postępowaniu sądowo-administracyjnym (sądowym)
Prawo pomocy obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. W tym przypadku, podobnie jak w postępowaniu cywilnym, strona ma prawo wskazać imiennie konkretnego pełnomocnika. Dlatego wyznaczając reprezentanta, organ samorządu zawodowego powinien w miarę możliwości, uwzględniać sugestie podsądnego. Strona może wnioskować o pełnomocnika z urzędu jeszcze przed wszczęciem postępowania lub jego w toku.
Pełnomocnik z urzędu w sprawie sądowo-administracyjnej – jak się ubiegać
Sąd przyznaje prawo pomocy stronie jedynie na jej wniosek! Wniosek powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane ostanie majątkowym i dochodach. Jeżeli wniosek składa osoba fizyczna, wymagane są także dane o stanie rodzinnym i majątkowym. Dodatkowo strona musi oświadczyć, że nie korzysta z odpłatnej pomocy prawnej. Oświadczenie musi zawierać klauzulę następującej treści: „Jestem świadomy/ma odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. W przeciwieństwie do postępowania cywilnego, wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu przed sądem administracyjnym składa się wyłącznie w formie pisemnej, na urzędowym formularzu, według ustalonego wzoru. Formularze dostępne są w budynku sądu i na stronach internetowych sądów administracyjnych.
Gdzie i jak złożyć wniosek
Wniosek o przyznanie pełnomocnika z urzędu składa się do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego. Jeśli strona nie ma miejsca zamieszkania, pobytu lub siedziby na obszarze właściwości sądu, może złożyć wniosek winnym wojewódzkim sądzie administracyjnym.
Adwokat z urzędu w sprawach karnych
Na każdym etapie postępowania karnego oskarżonemu (oraz podejrzanemu) przysługuje prawo do obrony. Jednym z jego przejawów jest prawo do ustanowienia obrońcy.
Pełnomocnik z urzędu w sprawie karnej – jak się ubiegać
Sąd przyznaje adwokata z urzędu na wniosek oskarżonego. Zachodzi to wówczas, gdy osoba postawiona w stan oskarżenia chce mieć obrońcę, lecz nie jest w stanie ponieść kosztów obrony.
Sądy z reguły nie odmawiają ustanowienia obrońcy z urzędu w sprawach karnych. Wiąże się to z faktem, iż ewentualna błędna ocena sądu, co do potrzeby przyznania oskarżonemu obrońcy z urzędu, skutkować może uznaniem naruszenia prawa oskarżonego do obrony i uchyleniem danego orzeczenia.
Wniosek można złożyć na każdym etapie sprawy. Chęć otrzymania darmowej pomocy prawnej wystarczy zgłosić ustnie do protokołu przed organem prowadzącym postępowanie lub pisemnie na adres organu.
Kiedy sąd MUSI wyznaczyć obrońcę z urzędu
Istniej katalog przesłanek obligatoryjnej obrony, czyli takiej sytuacji procesowej, gdy ustawa nakazuje oskarżonemu posiadanie obrońcy. Wtedy sąd wyznacza pełnomocnika z urzędu bez względu na stan majątkowy oskarżonego.
Sytuacja taka ma miejsce gdy:
- oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, lub gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności;
- sprawa toczy się przed sądem okręgowym i oskarżonemu zarzucono zbrodnię. W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy.
Podsumowanie
W dwóch artykułach na temat darmowej pomocy prawnej opisałem szereg możliwości uniknięcia wysokich kosztów, jakie często towarzyszą uczestnikom sporu na gruncie prawa. Zachęcam Was do korzystania ze wszystkich zaprezentowanych sposobów bezpłatnego dochodzenia swoich racji. Bo drogi pełnomocnik, nie zawsze oznacza lepszy.
Obrazek: tommyvideo
