Zapobieganie zderzeniom samolotów z ptakami stanowi duże wyzwanie nie tylko dla bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego ale także dla ochrony przyrody. Ptaki są naturalnymi użytkownikami przestrzeni powietrznej. Jest to ich naturalne środowisko, w którym maja prawo do wolności. Od początku powstania lotnictwa ptaki jako niekontrolowane obiekty zagrażały statkom powietrznym. Pierwszą kolizję odnotowano już na początku XX wieku w Ohio, kiedy to praojciec nowoczesnej eksploracji przestworzy Orville Wright, w 1905 roku zderzył się ze stadem ptaków.
Ciągły rozwój komunikacji lotniczej oraz wzrost populacji zwierząt przyczynia się do wzrostu zderzeń samolotów z ptakami. Stanowi to duże zagrożenie dla bezpieczeństwa operacji lotniczych oraz wyzwanie dla organizacji zajmujących się ochroną przyrody.
Prawo i administracja
Sposoby przeciwdziałania kolizjom statków powietrznych z ptakami zostały uregulowane w Załączniku 14 tomie 1 Konwencji Chicagowskiej oraz Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1139 z dnia 4 lipca 2018 r. w sprawie wspólnych zasad w dziedzinie lotnictwa cywilnego i utworzenia Agencji Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Lotniczego.
W Polsce dane o kolizjach z ptakami są gromadzone przez Urząd Lotnictwa Cywilnego. W celu analizy tych danych, na mocy Decyzji nr 3 Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego, z dnia 14 stycznia 2013 powstał powstał Komitet do spraw zderzeń statków powietrznych ze zwierzętami. http://www.kolizjezptakami.pl/
Zadaniem Komitetu jest obserwacja zagrożeń powodowanych obecnością dzikiej zwierzynyna terenie portów lotniczych i terenach przyległych oraz wyciąganie wniosków z przeprowadzanych analiz i opracowywanie konkretnych rozwiązań w celu poprawy bezpieczeństwa. Spotkania Komitetu odbywają się dwa razy w roku. Komitet w ramach Międzynarodowego Stowarzyszenia ds. Zderzeń z Ptakami (WBA) – współpracuje z podobnymi jednostkami ds. zagrożeń powodowanych przez zwierzęta dla operacji lotniczych państw członkowskich ICAO.
Obecnie Komitet opracowuje procedury zbierania i analizy szczątków zwierząt, wykrytych na terenie lotniska oraz dokumentację na temat ryzyka kolizji. Działania te pozwolą zarządzającym lotniskami na prawidłowe opracowanie Planu Kontroli Środowiska, zgodnie z zaleceniami Podręcznika ICAO 9137.
Zapobieganie zderzeniom samolotów z ptakami na lotniskach
Lotniska stanowią bardzo atrakcyjny obszar dla wielu gatunków ptaków. Wynika to ze stałego dostępu do pokarmu (owady, drobne gryzonie) oraz możliwość bezpiecznego odpoczynku (duże otwarte tereny z małą obecnością ludzi). Utrzymanie niskiej roślinności przez częste koszenie sprawia, że ptaki maja ułatwiony dostęp do pokarmu. Dlatego podejmuje się działania mające na celu zmniejszanie atrakcyjności lotniska dla ptaków. Obejmują one ograniczenie możliwości żerowania (np. ograniczeniem częstości i obszarów koszenia, usunięcie drzew i krzewów owocowych), dostępu do wody (likwidacja zastoisk wody, odpowiednie zabezpieczenie zbiorników wodnych). Zwraca się także uwagę na odpowiednie zarządzanie koszeniem terenów trawiastych oraz regularne i efektywne płoszenie ptaków z wykorzystaniem np. psów rasy Border Colli, rac hukowych czy też metody sokolniczej. Prowadzi to do zmniejszenia atrakcyjności lotniska jako miejsca odpoczynku.
Przeprowadzone przez ICAO badania wykazały, że w większości przypadków do kolizji samolotów z ptakami dochodzi na niskich pułapach. Dlatego porty lotnicze zainstalują elektroniczne systemy odstraszania ptaków i w ten sposób chronią samoloty podczas lądowań oraz startów.
Kolejnym krokiem jakie podejmują porty lotnicze jest kooperacja z organami ścigania w celu wyeliminowania hodowli gołębi z okolic portu lotniczego. Dodatkowo z władzami administracji samorządowej władze lotniska konsultują projekty budowli, które mogą ewentualnie stać się miejscem żerowania ptaków. Ważnym elementem zapobiegania przedostawaniu się dzikich zwierząt na teren lotniska jest regularna kontrola stanu ogrodzenia.
Sokolnicy
Lotniska wypełniając swoje obowiązki wdrażają działania minimalizujące skutki występowania dzikiej zwierzyny w obrębie lotniska. Jednym z działań jest zatrudnianie sokolników, którzy przy pomocy odpowiednio wyszkolonych ptaków drapieżnych i innych środków (np. metoda hukowa) przepłaszają dziką zwierzynę i ptactwo z terenu lotniska. Do ich zadań należy także informowanie Dyżurnego Operacyjnego Portu i Kontrolera Ruchu Lotniczego o warunkach ornitologicznych i o ewentualnym niebezpieczeństwie wynikającym z obecności ptactwa lub dzikiej zwierzyny.
Sokolnicy działają w oparciu o Konwencję Waszyngtońską z dnia 3 marca 1973, Ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody, Ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierzątoraz Ustawę z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie.
Aby sokolnik mógł wykonywać swoją pracę z udziałem ptaka łowczego musi :
- być członkiem Polskiego Związku Łowieckiego,
- legalnie posiadać ptaka łowczego, łowieckie uprawnienia sokolnicze, zezwolenie Ministra Środowiska na łowienie zwierzyny przy pomocy ptaków łowczych oraz pisemne upoważnienie wydane przez dzierżawcę lub zarządcę obwodu łowieckiego.
Praca sokolników stanowi istotną formę działań ukierunkowanych na zapobieganie zderzeniom samolotów z ptakami.
Obszary z ograniczeniami dla przelotów statków powietrznych
Poza portami lotniczymi – w określonych czasie – ogranicza się przeloty nad obszarami dużych koncentracji ptaków. Należą do nich miejsca odpoczynku oraz szlaki intensywnej migracji. Jest to bardzo istotne zwłaszcza w przypadku obszarów o znacznej, liczonej w dziesiątkach tysięcy, koncentracji osobników dużych gatunków (np. gęsi, kaczek, żurawi, mew).
Dzięki temu ogranicz się prawdopodobieństwo poważniejszych uszkodzeń statku powietrznego, co prowadzi do zwiększenia poziomu bezpieczeństwa przy jednoczesnym zachowaniu standardów ochrony przyrody.
Wysokość a ryzyko zderzenia
Analizy danych radarowych o przelotach ptaków pokazują, że duża część, przynajmniej w czasie dnia, przelatuje poniżej 3000 ft AGL. Natomiast odnotowane kolizje statków powietrznych na wysokościach powyżej 2000 ft AGL stanowią mniej ok 15% zdarzeń. Dlatego zaleca się, aby loty VFR (zasady lotu z widocznością ) odbywały się na wysokościach co najmniej 2000 ft AGL. Światowe dane o kolizjach pokazują, że obowiązuje tu zasada im wyżej tym zagrożenie związane kolizjami się zmniejsza. Jednakże w okresach migracji przypadającej na marzec-czerwiec oraz wrzesień-listopad, na obszarach wzdłuż wybrzeża Bałtyku zaleca się przeloty na wysokościach przynajmniej 3 000 ft AGL w ciągu dnia oraz nawet 10 000 ft AGL nocą.
Zasady postępowania w razie kolizji
Jeśli do kolizji dochodzi podczas startu, pilot – o ile jest to możliwe – przerywa start. W przypadku, gdy przerwanie startu stanowiłoby zagrożenie dla bezpieczeństwa, załoga musi jak najszybciej wylądować stosując odpowiednie procedury awaryjne. W każdym przypadku powiadamia się odpowiednie służby kontroli ruchu lotniczego.
Podsumowanie
Do większości (ok. 85%) kolizji z ptakami dochodzi na wysokościach do 2000 ft AGL (stóp nad poziomem ziemi). Duża część kolizji odnotowywana jest w bliskiej odległości od lotniska lub na pasie startowym. Powyżej wysokości 10 000 ft AGL kolizje są bardzo nieliczne.
W lotnictwie cywilnym jedynie ok. 5% zderzeń skutkuje uszkodzeniem samolotu. Poważniejsze zderzenia dotyczą jedynie 1% przypadków.
Współczesne odrzutowce pasażerskie konstruowane są w ten sposób, aby poradziły sobie podczas wznoszenia w razie zderzenia z ptakiem. Jednak zakłada się, że przynajmniej jedna jednostka napędowa jest sprawna. Skrajnym przykładem, kiedy obydwa silniki ulegly uszkodzeniu i przestały pracować był wypadek na rzece Hudson. Samolot w wyniku zderzenia z kluczem dzikich gęsi utracił moc w obu silnikach. Pilot podjął decyzję o awaryjnym lądowaniu na nieoblodzonej tafli pobliskiej rzeki. Przeżyły wszystkie osoby obecne na pokładzie i nikt nie odniósł poważnych obrażeń. http://www.zarobasy.pl/jak-przezyc-katastrofe-lotnicza/
