Zasada suwerenności w przestrzeni powietrznej

Zasada suwerenności w przestrzeni powietrznej

W prawie lotniczym ze względu na jego międzynarodowy charakter zachodzi ciągła potrzeba unifikacji przepisów. W związku z tym zostały ustalone odrębne zasady międzynarodowego prawa lotniczego, które stały się podstawą do tworzenia norm prawnych regulujących stosunki w przestrzeni powietrznej. Wstęp do tego zagadnienia znajdziecie Tutaj.

Normatywny charakter zasad prawnych

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w art. 38 ust.1 swojego statutu wymienia podstawy do wyrokowania w sporach międzynarodowych i zalicza do nich ogólne zasady prawne uznawane przez narody cywilizowane.

Zasada zwierzchnictwa państwa w terytorialnej przestrzeni powietrznej i wolności żeglugi w przestrzeni pozaterytorialnej jest ważnym elementem funkcjonowania światowego systemu prawa w zakresie lotnictwa. Według tej zasady, każde państwo ma wyłączne i całkowite zwierzchnictwo w przestrzeni powietrznej nad swoim terytorium lądowym oraz nad wodami terytorialnymi.

Zasada zwierzchnictwa jest często określana mianem zasady suwerenności w przestrzeni powietrznej. Wynika to z regulacji międzynarodowych, w których przestrzeń powietrzna państwa jest zaliczana do jego terytorium, a jak wiemy, państwo jest suwerenne w granicach swojego terytorium. Źródła takiego poglądu możemy odnaleźć w teorii “nierozerwalności przylegania” sformułowanej przez profesora C. Berezowskiego, według której do przestrzeni powietrznej stosuje się takie same prawa jak do jej podłoża. Podłożem przestrzeni powietrznej jest ziemia lub woda. Przestrzeń powietrzna nad morzem pełnym tak samo jak wody morza pełnego nie podlega suwerenności żadnego państwa. Korzystanie z niej na prawach równości przysługuje wszystkim państwom i ich obywatelom. Jedynie przestrzeń powietrzna nad morzem wewnętrznym i terytorialnym podlega suwerenności państwa nadbrzeżnego.

Historia

Zasada suwerenności w odniesieniu do przestrzeni powietrznej wywodzi się jeszcze z średniowiecznej maksymy cuius solum eius coelum. W tłumaczeniu oznacza “czyja ziemia, tego niebo“. Według innej teorii omawiana zasada swój rodowód ma w rzymskiej paremi cuius est solum, eius est usque ad coelum et ad inferos. Oznacza to, że posiadacz ziemi jest także właścicielem przestrzeni nad nią, aż do nieba i pod nią, aż do piekła. Wielu autorów sformułowanie zasady suwerenności przypisuje Accuriusowi, a pochodzenie jej upatruje w czasach glosatorów i postglosatorów.

Inni natomiast uważają, że omawiana zasada jest zwrotem z prawa żydowskiego definiującym własność. W prawie międzynarodowym zasada ta została oficjalnie potwierdzona w czterech Konwencjach:

  • Paryskiej z 1919r.,
  • Madryckiej z 1926r.,
  • Hawańskiej z 1928r.,
  • Chicagowskiej z 1944r.

Granice przestrzeni powietrznej

Do prawidłowego pojmowania tej zasady konieczne było określenie pionowych granic przestrzeni powietrznej. Ustalono, że boczne granice państwa w przestrzeni powietrznej są zgodne z przebiegiem granic lądowych i morskich. Natomiast górna granica jest bardziej kłopotliwa i nie została do tej pory prawnie unormowana. Praktyka jednak pokazuje, że suwerenność państw sięga do wysokości, na której gęstość atmosfery pozwala na podtrzymanie lotu klasycznych statków powietrznych. W literaturze można odnaleźć słuszny pogląd, że stwierdzenie takie nie jest do końca precyzyjne, ponieważ nie uwzględnia statków kosmicznych. Z braku sprzeciwu państw co do przelotów nad ich terytorium sztucznych satelitów, można wywodzić, iż górna granica państw w przestrzeni powietrznej sięga do wysokości umożliwiającej umieszczenie sztucznego satelity na orbicie okołoziemskiej.

Prawa i obowiązki

Z zasady zwierzchności w przestrzeni powietrznej wynikają pewne prawa i obowiązki. Głównie chodzi tutaj o regulacje żeglugi powietrznej nad terytorium kraju. Podstawowym prawem suwerennego państwa jest możliwość zakazu przelotu nad swoim terytorium. Jest to podyktowane bezpieczeństwem narodowym, ale może także oddziaływać na stosunki gospodarcze. Zgoda na przelot może być wydawana okazjonalnie lub w formie umowy międzynarodowej. Państwo może uzależnić loty obcych statków nad własnym terytorium od ustalonych przez siebie reguł. Przykładem tego typu praktyki może być wytyczanie odcinków przelotowych oraz wyznaczanie portów lotniczych. Każdy kraj może także na swoim terytorium ustanowić własną jurysdykcje oraz stosować prawne środki przymusu w stosunku do statków niestosujących się do poleceń odpowiednich służb. W celu realizacji powyższych praw państwo ma możliwość delegowania swoich uprawnień na rzecz innych podmiotów.

Państwo jest odpowiedzialne za regulowanie przestrzeni powietrznej w obrębie swojego terytorium. Obowiązkiem państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa lotów nad tym terytorium oraz przestrzeganie międzynarodowych zasad. Tutaj kluczowa wydaje się być zasada zakazu używania broni przeciwko cywilnym statkom powietrznym. Wyjątek od niej wprowadziły USA po atakach z 11 września 2001 r. Władze USA dopuszczają użycie broni przeciwko cywilnemu statkowi powietrznemu w sytuacji gdy statek może zostać wykorzystany do aktu terroru.

Wyjątki od zasady suwerenności w przestrzeni powietrznej

W pewnych przypadkach, na mocy międzynarodowych umów, niektóre aspekty prawne związane z zasadą zwierzchnictwa mogą wykraczać poza faktyczne granice państwa. Przykładem takiej praktyki jest obsługa litewskiej przestrzeni powietrznej przez polskie służby ruchu lotniczego.

Zasada wolności żeglugi powietrznej

Obszary nieobjęte zwierzchnictwem państwowym nazywamy międzynarodową przestrzenią powietrzną. Do obszarów tych zaliczamy przestrzeń powietrzną nad otwartym morzem pełnym oraz nad pokrytymi lodem częściami Antarktydy i Arktyki, a także nad międzynarodowymi cieśninami morskimi. W międzynarodowej przestrzeni powietrznej obowiązują reguły ruchu lotniczego ustalone przez Konwencję Chicagowską z 1944r. oraz zasada wolności żeglugi powietrznej. Zasada wolności żeglugi powietrznej została unormowana w Konwencji Genewskiej z 1958 r. oraz w Konwencji ONZ z 1982 r. Wiąże się ona z prawem morskim i oznacza że „wolność otwartego morza obejmuje też wolność żeglugi powietrznej nad otwartym morzem”.

Ograniczenia

Zasada suwerenności w przestrzeni powietrznej podlega także dwóm ograniczeniom. Wynikają one jedynie z roszczeń państw archipelagowych oraz z powodu ustalania przez niektóre państwa stref identyfikacji do celów obrony lotniczej.

Przykładem roszczeń państw archipelagowych było wspólne oświadczenie Indonezji, Filipin, Fidżi i Mauritiusa wydane w 1973 r. Dotyczyło ono uznania, iż przestrzeń powietrzna ponad wodami archipelagowymi należy do zwierzchności państwa archipelagowego. Z tego powodu państwa te nie uznały prawa innocent overflight ( nieszkodliwy przelot ) nad tymi terytoriami. Kolejnym przykładem była umowa zawarta 7 marca 1970 roku pomiędzy Indonezja, Malezja i Singapurem w sprawie rozszerzenia swych wód terytorialnych. Dotyczyła ona ograniczenia przelotu nad cieśniną Malakka. W wyniku swoich działań państwa te uznały, że obszar nad cieśniną Malakka nie należy do międzynarodowej przestrzeni powietrznej. Niestety podważyły w ten sposób ustalenia Konwencji o morzu pełnym z 1958 roku.

Podsumowanie

Elementami szkieletu prawa lotniczego są pewne zasady, które swoje źródło znajdują głównie w Karcie ONZ i wynikają z prawa zwyczajowego. Są one realizowane poprzez wyrażanie woli państw do uznania pewnych norm za wiążące.




Leave a comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *